ویروس آنفلوآنزا دست‌کم ۵۰۰ سال است که انسان را بیمار می‌کند | وقتی درباره بیماری‌های مرگبار صحبت می‌کنیم نام‌هایی همچون ایدز و ابولا به ذهن‌مان می‌رسد یا تصور می‌کنیم که رکورد کشتار تاریخی باید در دست بیماری‌هایی همچون طاعون و وبا باشد. اما این رکورد درواقع در دست ویروسی است که این روزها خیلی ترسناک به نظرمان نمی‌رسد: آنفلوآنزا. جهان‌گیری آنفلوآنزا در سال ۱۹۱۸ تیتر نخست تمام رسانه‌ها را به خود اختصاص داد، اما تصور می‌شود که این بیماری نخستین بار در قرن شانزدهم و شاید حتا زودتر از آن ظاهر شده باشد.
***
تردیدی وجود ندارد که فصل آنفلوآنزا از راه رسیده است. مرکز کنترل و پیش‌گیری بیماری‌ها در آمریکا در اواخر ماه گذشته اعلام کرد که بیش از نیمی از ایالت‌های این کشور نرخ بالای آنفلوآنزا را تجربه می‌کنند، و انتظار می‌رود که این تعداد رو به افزایش رود. سویه‌ای از این ویروس که امسال شیوع یافته و مسئول حدود ۹۵ درصد از موارد ابتلا به بیماری است H3N2 است. این برای کسانی که امیدوارند با زدن واکسن آنفلوآنزا زمستان بی‌دردسری را پشت سر بگذارند، خبر بدی است. به دلیل جهشی که پس از ساخت واکسن در این ویروس روی داده، تصور می‌شود که واکسن امسال تنها در ۳۳ درصد موارد در پیش‌گیری از آنفلوآنزا موثر باشد. با این حال متخصصان توصیه می‌کنند که مردم- به‌ویژه کودکان، زنان باردار، ناتوانان و افراد سالخورده- همچنان از این واکسن استفاده کنند، زیرا کمی مصونیت باز هم بهتر از آن است که فرد هیچ مصونیتی نداشته باشد.
سخن گفتن از آنفلوآنزا بدون یاد کردن از مرگبارترین جهان‌گیری آنفلوآنزا در تاریخ جهان- و مرگبارترین شیوع بیماری در تاریخ- یعنی «آنفلوآنزای اسپانیایی» سال‌های ۱۹۱۸ تا ۱۹۱۹ دشوار است. این جهان‌گیری نام خود را از این تصور نادرست گرفته که منشاء این بیماری اسپانیا بوده، اما تلفاتی که در سرتاسر جهان به بار آورد به ۵۰ میلیون نفر رسید. دانشمندان بر این باروند که آنفلوآنزای اسپانیایی درواقع ابتدا در چین ظاهر شد، اما توافق کامل در این مورد وجود ندارد. آنچه در موردش مطمئن‌تریم آن است که این ویروس- یا دست‌کم اشکالی از آن- به مدت صدها سال وجود داشته است.
تصور می‌شود نخستین جهان‌گیری آنفلوآنزا در تابستان سال ۱۵۱۰ آغاز شد و پس از بیمار کردن مردم در آفریقا و اروپا به سمت شرق حرکت کرد و به کشورهای حاشیه دریای بالتیک رسید. این نخستین آنفلوآنزا نرخ مرگ‌ومیر چندان بالایی نداشت، اما پنجاه سال بعد، شیوع این بیماری در سال ۱۵۵۷ به میزان قابل‌توجهی مرگ‌بارتر بود. این بار آنفلوآنزا موجب نشانه‌های بیماری‌هایی همچون ذات‌الجنب و ذات‌الریه در مردم از چین تا اروپا شد و تصور می‌شود که بیش از دو سال باقی ماند. غیر از این دو مورد، تصور می‌شود که هفت جهان‌گیری بزرگ دیگر- به اضافه تعدادی همه‌گیری کوچک‌تر که به یک شهر، منطقه یا کشور محدود بودند- نیز پیش از سال ۱۹۱۸ روی داده‌اند. در نقطه اوج یک جهان‌گیری که در سال ۱۷۸۱ آغاز شد، دو سوم جمعیت رم بیمار شدند و در سن‌پترزبورگ روزانه بیش از ۳۰ هزار مورد جدید به خیل بیماران می‌پیوستند.
بعضی تاریخ‌نگاران پزشکی می‌گویند که این ویروس حتا از قرن شانزدهم هم قدیمی‌تر است و به دوران باستان می‌رسد. در این رابطه به یک بیماری آنفلوآنزامانند اشاره می‌کنند که در نوشته‌های مربوط به سال ۴۱۲ پیش از میلاد ذکر شده است. گزارش‌هایی از «یک مرض ناشناخته و سرفه ناشنیده» که در دسامبر ۱۱۷۳ در سرتاسر اروپا انتشار یافت بعضی را به این باور رسانده که جهان‌گیری‌های آنفلوآنزا از قرون وسطا روی می‌دادند. اما تاریخ‌دانان دیگر به شدت هشدار می‌دهند که نبود اسناد کافی به معنای آن است که شواهد مطمئن برای این نتیجه‌گیری در دست نیست.
روی هم رفته، بعضی پژوهشگران معتقدند که در طول ۵۰۰ سال گذشته تقریبا هر ۳۸ سال یک بار یک همه‌گیری آنفلوآنزا روی داده است. با گذشت زمان این ویروس نیز جهش می‌یابد و سویه‌های جدیدی از آن تکامل می‌یابد و با وجود مصونیت در انسان و تلاش‌هایی که برای پیش‌گیری انجام می‌شود همه‌گیری‌های جدیدی روی می‌دهد. فصل آنفلوآنزای امسال چگونه به پایان خواهد رسید؟ با اطمینان نمی‌توان گفت، اما می‌دانیم که دست‌کم از مزایای پزشکی مدرن برای مبارزه با نشانه‌های این بیماری بهره‌مندیم- برخلاف نیاکان‌مان، که حتا برای پاک کردن بینی‌شان دستمال کاغذی هم نداشتند.
Smithsonian, Jan.08, 2015
شرح عکس: پزشکان، افسران ارتش و گزارشگران از خودشان در طول جهان‌گیری سال ۱۹۱۸ محافظت می‌کنند.